نیروگاه خورشیدی در دنیا به صورت گسترده مورد استفاده قرار گرفته اند و استقبال جهانی در استفاده ازانرژی پاک و رایگان خورشید موجب شده تا دنیا در مسیر خورشیدی شدن قرار گیرد.
میزان تابش خورشید در نقاط گوناگون ایران بین ۱۷۰۰ تا ۲۴۰۰ کیلووات ساعت بر مترمربع در سال تخمین زده میشود که بالاتر از میزان متوسط جهانی است. این پتانسیل مطلوب انرژی خورشیدی در کشور، زمینه مناسبی برای استفاده از تجهیزات خورشیدی فراهم نموده است.
ایران کشوری است که به گفته متخصصان با وجود ۳۰۰ روز آفتابی در بیش از دو سوم آن و متوسط تابش ۵٫۵ -۴٫۵ کیلووات ساعت بر متر مربع در روز یکی از کشورهای با پتانسیل بالا در زمینه انرژی خورشیدی معرفی شده است.
در ایران دولت برای ایجاد جذابیت اقتصادی، در ابتدا از سال ۱۳۹۵ طرح تشویقی خرید تضمینی برق نیروگاههای تجدیدپذیر را ابلاغ کرد که بر این اساس به مدت ۲۰ سال برق تولیدی نیروگاه های تجدیدپذیر را به صورت تضمینی خریداری می نماید. در جدیدترین اقدام، وزارت نیرو همزمان با سال “رونق تولید در راستای توسعه تولید انرژی از تجدیدپذیرها و فراهم ساختن شرایط حضور سرمایه گذاران در این حوزه، در تاریخ ۲۰ مهرماه ۹۸ ، قیمت های خرید تضمینی برق نیروگاههای تجدیدپذیر را ۳۰ درصد نسبت به مصوبه سال ۹۵ افزایش داد که با شرایط جدید، سرمایه گذاری جذاب تر شده و توجیه اقتصادی خوبی پیدا کرده است.
شیوه حمایت از توسعه انرژیهای تجدیدپذیر تا قبل از ابلاغیه مهرماه ۹۸ وزیر نیرو، صرفا بر اساس خرید تضمینی برق از طریق قراردادهایPPA) ) بود ولی ابلاغیه جدید برای نیروگاههای بالای ۱۰ مگاوات این رویه تغییر کرد و به برگزاری مناقصه برای احداث نیروگاه ها تبدیل شد. در خیلی از کشورهای دنیا همین دو روش برای حمایت از توسعه انرژیهای تجدیدپذیر استفاده می شود.
اگر چه سقف بودجه ساتبا در بند ج تبصره ۶ قانون بودجه نسبت به سال ۱۳۹۹ کاهش یافته و به حداکثر میزان نوزده هزار میلیارد ریال رسیده است که بخشی از آن نیز صرف تکمیل نیروگاه بادی میل نادر خواهد شد، اما با پیگیری های صورت گرفته توسط ساتبا و همچنین تلاش سندیکاها و انجمن های صنفی برق و انرژی های تجدیدپذیر و اضافه شدن بند “ی” به تبصره ۱۵ قانون بودجه کل کشور، مجموع سقف بودجه صنعت انرژی های تجدیدپذیر در قانون بودجه ۱۴۰۰ کل کشور افزایش پیدا کرده است.
پس از ابلاغ نرخهای قدیم خرید تضمینی برق نیروگاه های تجدیدپذیر در ۲۰ مهرماه سال ۱۳۹۸ و با نوسانات ارزی و قیمتی احداث نیروگاه های تجدیدپذیر، دولت برای بازگشت دوباره توجیه اقتصادی نیروگاه های تجدیدپذیر اقدام به افزایش قیمت ها کرد.
در ابلاغیه ی اردیبهشت ماه ۱۴۰۰ بصورت رسمی نرخهای جدید خرید برق نیروگاههای تجدیدپذیر اعلام شدند. در این ابلاغیه، مناقصه خرید برق فارغ از ساختگاه و نوع فناوری مورد استفاده در تولید برق تجدیدپذیر و بر اساس مکانیزم مناقصه مورد استفاده در بازار عمده فروشی برق صورت خواهد گرفت. سقف نرخ در مناقصه تضمین خرید، معادل متوسط جزء تبدیل انرژی نرخ خرید تضمینی برق (به ازای هر کیلووات ساعت) از مولدهای مقیاس کوچک (موضوع بند و ماده ۷ دستورالعمل بند ت ماده ۴۸ قانوان برنامه ششم توسعه) در یک ماهه منتهی به موعد برگزاری مناقصه به علاوه ۲۰ درصد می باشد.
معاون وزیر نیرو و رئیس سازمان انرژی های تجدیدپذیر (ساتبا) اعلام کردند برای سال ۱۴۰۰ روشهایی یافت شده که بتوانیم منابع مالی بیشتری برای توسعه این انرژی ها به دست آوریم و افزایش تعرفه تجدیدپذیرها را داشته باشیم. اعتبار سال گذشته ۱۱۰۰ میلیارد تومان بود که ۹۰۰ میلیارد تومان آن محقق شد و اکنون این اعتبار با کمک دولت و مجلس شورای اسلامی، به ۲ هزار و ۴۰ میلیارد تومان افزایش پیدا کرده است.
نزدیک به ۱۰۰۰ میلیارد تومان منابع مالی جدید و پیشنهادهایی مبنی بر استفاده از ظرفیت صنایع پرمصرف در بورس در مجلس مطرح شده است که در صورت تحقق، این صنایع سه درصد از انرژی خود را از برق تجدیدپذیر استفاده خواهند کرد.
در صورت برداشته شدن تحریم ها چشم انداز خوبی دیده می شود که با حضور سرمایه گذاران خارجی سرمایه گذاری ها در این بخش نیز توسعه خواهد یافت. این ظرفیت بزرگ کمک می کند که سبد انرژی را توسعه داده و از تمام ظرفیت ها اعم از فسیلی، تجدیدپذیر و دیگر اشکال، تامین انرژی کنیم.
با توجه به امکان استفاده از این انرژی ها در تمام فصول سال، در تابستان معمولا تولید در این بخش افزایش می یابد و از تمام فصول سال باید بهره گرفت. اگر به اندازه کافی ظرفیت های این بخش را ارتقا دهیم در فصول گرم سال به خاطر این که نیاز کشور به خاطر گرمایش بیشتر میشود میتوان برای بخشی از پیک سایی روی انرژی های تجدیدپذیر حساب کرد، اما در تمامی مواقع این امر ریسک پذیر خواهد بود.
به عنوان نمونه اصلاح الگوی مصرف یا ماده ۱۲ قانون رفع موانع و همچنین ماده ۱۹ قانون رفع آلایندگی از جمله قوانین بالادستی موجود می باشد که در مسیر توسعه انرژی های تجدیدپذیر میتوان از آن ها بهره گرفت.
یکی از مشکلات بر سر راه سازمان برنامه و بودجه تامین منابع مالی برای قوانین بالادستی است و یکی از مهمترین قوانین بالادستی حمایتی، تبصره های دو و سه ماده ۶۱ قانون اصلاح الگوی مصرف است که هیچ یک از این دو ماده بنیادی برای توسعه تجدیدپذیرها تاکنون فعال نشده و سازمان برنامه و بودجه برای این کار ردیفی اختصاص نداده است.
تمام کارهای انجام شده بر مبنای ماده ۵ قانون حمایت از صنعت برق بوده است که به واسطه دریافت عوارض از مردم، فعالیتی در یک سطحی ایجاد کرده است.
طبق ماده (۵) قانون حمایت از صنعت برق کشور دولت موظف است برای تأمین بخشی از منابع لازم جهت اجرای طرح های توسعه و نگهداری شبکه های روستایی و تولید برق تجدیدپذیر و پاک عوارض مصرف هر کیلووات ساعت برق را در بودجه سالانه پیش بینی نماید. وجوه حاصل شده به حساب شرکت توانیر نزد خزانه داری کل کشور واریز و صد درصد ( ۱۰۰ %) آن صرفا بابت کمک به اجرای طرحهای مذکور هزینه می شود.
توسعه انرژی های تجدید پذیر در اسناد بالادستی
قانون برنامه پنج ساله ششم اقتصادی (سال ۱۳۹۶-۱۴۰۰)
به منظور افزایش و ارتقای توان علمی، فناوری و نوآوری در صنعت نفت معادل یک درصد (۱%) از اعتبارات طرح های توسعه ای سالانه شرکتهای تابعه را در طول اجرای قانون برنامه، جهت ایجاد ظرفیت جذب، توسعه فناوری های اولویت دار نفت، گاز و پتروشیمی و انرژی های تجدیدپذیر و به کارگیری آنها در صنایع مرتبط و ارتقای فناوری های موجود و بومی سازی آنها وکاهش شدت مصرف انرژی ضمن مبادله موافقتنامه با سازمان اختصاص دهد و گزارش عملکرد این بند را سالانه به کمیسیون های انرژی و آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس شورای اسلامی ارائه نماید.
طبق ماده ۵۰ قانون ششم توسعه، دولت مکلف است سهم نیروگاه های تجدیدپذیر و پاک با اولویت سرمایه گذاری بخش غیردولتی (داخلی و خارجی) با حداکثر استفاده از ظرفیت داخلی را تا پایان اجرای قانون برنامه به حداقل پنج درصد (%۵) ظرفیت برق کشور برساند.
سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴ (سند چشم انداز بیست ساله) و سیاستهای کلی برنامه چهارم
نوع سند: ابلاغيه- تصویب کننده: مقام معظم رهبری۔ تاریخ:۱۳۸۷/۱۰/۲۱
ماده ۲- سیاست های کلی نظام در بخش مشارکت بخش های تعاونی و خصوصی در اقتصاد و حدود فعالیت بخشی دولتی
بند ۱: ایجاد تنوع در منابع انرژی کشور و استفاده از آن با رعایت مسائل زیست-محیطی و تلاش برای افزایش سهم انرژی های تجدیدپذیر با اولویت انرژی های آبی
بند۴: تلاش برای کسب فناوری و دانش فنی انرژی های نو و ایجاد نیروگاه ها از قبیل بادی، خورشیدی، پیلهای سوختی و زمین گرمایی در کشور
سیاستهای کلی نظام در اصلاح الگوی مصرف
بند ۷: افزایش بازدهی نیروگاهها، متنوع سازی منابع تولید برق و افزایش سهم انرژی های تجدیدپذیر و نوین
مصوبه هیات وزیران در خصوص تامین ۲۰ درصد برق ساختمانهای دولتی از انرژیهای تجدیدپذیر
بر اساس تصویب نامه هیات وزیران در سال ۹۵ و با استناد به اصل ۱۳۸ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مقرر شده وزارتخانه ها، موسسه ها و شرکتهای دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی، بانکها، شهرداری ها، براساس فهرستی که وزارت نیرو تعیین و منتشر کرده ، وظیفه دارند در طی دو سال حداقل ۲۰ درصد از برق مصرفی ساختمان های خود را از انرژی های تجدیدپذیر تامین کنند.
استقبال از نیروگاه های خورشیدی در دنیا
نیروگاه های خورشیدی در تمام دنیا رو به گسترش بوده و شتاب رشد این سیستم که از انرژی رایگان و پاک خورشید برای تأمین برق دنیا مورد استفاده قرار می گیرد خیره کننده و سریع است.
میزان انرژی که کره زمین از خورشید در یک ساعت جذب می کند از مصرف انرژی کل جمعیت جهان در یک سال بیشتر است! و لذا فرصتی است که همه بتوانند انرژی خود را از خورشید تامین کنند. به کارگیری انرژی خورشید در سال ۱۹۵۰ جهت استفاده در فضاپیماها مطرح شد و پس از آن این ایده از فضا به زمین منتقل شد تا در دسترس همگان قرار گیرد.
نیروگاه های فتوولتائیک در دنیا به صورت گسترده مورد استفاده قرار گرفته اند که در تصویر زیر، آخرین آمار نصب نیروگاههای فتوولتائیک (خورشیدی) قابل مشاهده است. تا پایان سال ۲۰۱۸ بیش از ۴۸۰ هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی در دنیا احداث شده است که بیش از ۸ برابر کل مصرف برق ایران است !
استقبال و تاریخچه از نیروگاه های خورشیدی در ایران
در ایران نیز از ۲۰ سال قبل تر در این خصوص شروع به فعالیت شد ولی تا سال ۱۳۹۵ ظرفیت نصب شده نیروگاه های خورشیدی به یک مگاوات هم نرسید. بعد از شروع خرید تضمینی برق توسط دولت، رشد توسعه انرژی های خورشیدی در کشور فزونی یافت، طوری که تا پایان تیرماه ۹۹ بیش از ۸۰۰ مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر در کشور به بهره برداری رسید و همچنان نیز استقبال از این حوزه قابل توجه است. از این میزان فقط ۴۰ مگاوات آن مربوط به نیروگاههای انشعابی بود که تعداد آنها بیش از ۴۰۰۰ نیروگاه است. پیش بینی می شود در ماههای ابتدایی سال ۱۴۰۰ مجموعا ۱۰ نیروگاه خورشیدی با مجموع ظرفیت ۷۷٫۳ مگاوات به بهره برداری برسد.
کاهش هزینه جهانی تکنولوژی های مختلف انرژی خورشیدی در سالهای اخیر
هزینه تمام شده احداث نیروگاههای خورشیدی در دنیا مستمر روبه کاهش بوده و در طی ۵ سال به نصف نیز کاهش یافته است. در ایران تا قبل از نوسانات ارزی و افزایش نرخ دلار، هزینه تمام شده احداث نیروگاههای خورشیدی متصل به شبکه On-grid به حدودا ۴٫۵ میلیون تومان رسید اما افت ارزش ریال موجب شد تا این هزینه به تقریبا دو برابر افزایش یابد.
مهمترین مزایای احداث نیروگاه خورشیدی در ایران :
- امکان استفاده در گستره ی وسیعی از کشور
- امکان مشارکت سرمایه های مختلف در اجرای طرح
- امکان نصب در توان و ظرفیت دلخواه
- هزینه تعمیر و نگهداری پایین، بهره برداری راحت
- حفظ منابع سوختی و حفظ محیط زیست، مصرف آب خیلی کم
- نداشتن آلودگی صوتی و قابلیت نصب در همه جا
- حفظ پدافند غیر عامل و امنیت پایدار تامین انرژی
- تکنولوژی قابل دسترس و خودکفایی کشور در درصد بالایی از تامین تجهیزات
- نیاز کشور به تامین برق پایدار و تنوع سبد تامین انرژی مورد نیاز
نقشه پتانسیل تابشی ایران
اطلاعات میزان ساعات تابش خورشید PSH در تصویر زیر برای شهرهای مختلف ایران مشخص شده است که برای شهر تهران این مقدار را ۵ در نظر میگیریم.
بررسی تولید سالانه برخی از شهرهای ایران